Over Huizen

Huizen, een plaats aan de voormalige Zuiderzee, moet als nederzetting al in de tiende eeuw hebben bestaan. Het Gooi vormde tot 1400 één kerspel -de oorspronkelijke benaming voor een kerkgemeente of parochie, het gebied dat onder een kerk valt- genaamd Naardingerland, waar Huizen ook toe behoorde. Langzamerhand scheidden de daarbinnen gelegen gehuchten zich van Naarden af. Dat gold ook voor Huizen, in het jaar 1409, toen de kapel die op de plaats   stond van de huidige oude kerk, aan het begin van de Havenstraat, parochiekerk werd. De oudste vermelding van Huizen is voor zover bekend 1382. De naam zou verband houden met het feit dat men er in stenen onderkomen woonde, dus huizen, in plaats van de toen gebruikelijke plaggenhutten.
  

Boeren tot ongeveer 1800

Een paar citaten uit één van de historische beschrijvingen maken dat   duidelijk: "Van dit dorp mag met recht gezegd worden, dat het één der  voornaamste van het vermaaiklijk Gooiland is,.... Het ligt voords   alleraangenaamst.... de huizen staan in er in geene bepaalde roojing... elke heeft er zijn bebouwden grond of akker bij, zodat het graan en andere landvruchten er als tussen de huizen ingroeijen; bij dit dorp behoort voords eene ongemeen groote Meente." Die Meent speelt in de nieuwe historie van de gemeenschap een uiterst bepalende rol. Vroeger was het vooral een  weidegebied voor het vee.
 

Erfgooier

Een Erfgooier is een mannelijke bewoner van het Gooiland die van ouds het gebruik van Gooise gronden geërfd heeft. De gronden waren vooral de meenten, de gemeenschappelijke weiden, maar ook de bossen, stuifzanden en heidevelden. Het erfgooierssysteem leek op het Markesysteem, dat vanaf de vroege Middeleeuwen regelde hoeveel beesten de boeren op gemeenschappelijke weiden mochten laten grazen, hoeveel hout ze uit het bos mochten halen en hoeveel varkens ze er naar eikels mochten laten snuffelen. Zelfs het oogsten van wilde honing was geregeld. Dit alles om te voorkomen dat het land werd leegeplunderd.

De Erfgooiers kregen aan het einde van de dertiende eeuw van Graaf Floris V het gebruiksrecht over alle woeste gronden. Schapenmest en heideplaggen werden in de potstallen gemengd en over de engen, de akkertjes rond de dorpen gestrooid.

Het markesysteem ging ten gronde aan vriendjespolitiek en corruptie. Het Erfgooierssysteem legde het af tegen de landhonger van de Gooise dorpen en steden en van de rijkelui die er landgoederen wilden stichten. Zij boden geld voor de meenten en de zogenaamde niet-scharende erfgooiers konden de verleiding niet weerstaan. De boeren waren in de minderheid en delfden dus het onderspit.

Om hen tegen nog meer landverlies te beschermen werden de scharende Erfgooiers in het begin van de twintigste eeuw georganiseerd in de Stichting “De Vergadering van Stad en Lande van Gooiland”. Maar deze stichting ging ten onder aan vriendjespolitiek. Pas toen het Goois Natuurreservaat werd opgericht door zes Gooise Gemeenten en de Provincie, die de bezitting van Stad en Lande overnam voor drie miljoen gulden werd de landhonger gestopt. De Erfgooiers werden afgekocht.

Vissersdorp

Huizen is bekend als voormalig vissersdorp; het heeft die bekendheid pas laat verkregen. Aan het einde van de zeventiende eeuw werd de visserij één van de hoofdmiddelen van bestaan. Daarvoor waren landbouw en huisnijverheid de belangrijke levensbronnen. De visserij beleefde de grootste groei in de eerste helft van de 19e eeuw, waarbij de schepen op de rede voor de kust van Huizen lagen. De havens van Naarden, Muiden en de Eemmonding werden gebruikt om de botters in de winterdag op te leggen. Door toenemende verzanding van de haven van Naarden, verdween deze haven begin zeventiende eeuw. maar deze verdween door uitbreiding van de vesting. Het lossen van de vis op de rede voor Huizen zorgde voor veel problemen en schade aan de schuiten.

Haven in 1854

In 1854 kon eindelijk de eigen haven in gebruik genomen worden. Er kwam toen verdere  uitbreiding van aan de visserij verwante bedrijven, zoals haringrokerijen, de visventerij en voor onderhoud en reparatie natuurlijk de scheepswerven,  blokkenmakers, taanders en zeilmakers. De vloot groeide gestaag: een kleine  200 botters hadden Huizen als thuishaven. Karakteristieke visserwoningen   herinneren nog aan deze tijd. Vooral in een gunstig ansjovisjaar werden vele nieuwe woningen en botters gebouwd. Vooral de viswerking en visventers (kruiers)   namen in omvang toe. In Huizen werd in de negentiende eeuw de prijs van de haring bepaald. Achttien grote rokerijen (hanges) verwerkten de vers   gevangen haring tot bokkingen, Miljoenen bokkingen werden jaarlijks vervoerd   naar Duitsland, het belangrijkste afzetgebied voor de visventers. Behalve op de Zuiderzee werd ook op de Noordzee gevist. Vier overgebleven botters in de  haven van de Huizen zijn de HZ 108 “Janus Kok”, de HZ 45 “Gebroeders Schaap”, de  Hz 1 "Margot Schaap"en de Hz92 " Westland". Aan het begin van de 20e eeuw was de visserij al behoorlijk minder, de aanleg van de afsluitdijk (1932) gaf de genadeslag. In 1961 stopte Joost  Westland met de HZ 1 als laatste Huizer visserman.

Ondernemend volk

Maar Huizers zijn niet voor één gat te vangen. Mede dankzij inspanningen van het gemeentsbestuur, een gezonde dosis werklust en aanpassingsvermogen en het aanwezig zijn van een technische school, schakelden velen om op de bouw. Nog steeds heeft Huizen veel grote en bekende bouwbedrijven. Anderen vonden werk in nieuwe industrie of in de kaashandel. Kaas is nog steeds een zeer   belangrijke bedrijfstak in Huizen, tussen de 15 en 20% van alle Nederlandse kaas ging hier om en werd geëxporteerd naar ongeveer 50 landen. Inmiddels zijn de kaasexporterende bedrijven deels uit Huizen vertrokken.

Groeikern
 

Vanaf het einde van de jaren '60 kreeg de Huizer samenleving een zo mogelijk nog grotere verandering te verwerken. Die groote Meente van vroeger werd aangewezen als bouwplaats, als oplossing van de woningnood in het Gooi. Huizen werd later ook aangewezen als groeikern. Die groeikerntaak is volbracht: en er zijn ruim 10.000 woningen bijgebouwd. Het aantal inwoners is verdubbeld, tot rond de 42.000.